'Tleirawl sual a awm lo, tleirawl danglam erawh a awm'
Research chuan mipa leh hmeichhe thluak leh a hnathawh dan-ah danglamna a awm lo tih hmuchhuakin, mipa leh hmeichhe danglamna aiin mi hran hran-a thluak hnathawh dan a inanlohna chu a nasa zawk fe a ni tih a ni.
Mahse, mipa hi chetzia erawh ngaihtuah ngai a awmin a lang- tun dinhmun-ah chuan school leh university thlengin hmeichhia te hian mipa te hi an hmasak khalh tawh niin a lanf. Tin mipa te hian ADHD (Attention deficiency Hyperactivity Disorder – Ngaihtuah taka awm theih lohna leh Chet sekna) an nei hma bik bawk.
Mipa Naupang enkawl chhohna :
Mipa naupang leh Hmeichhe Naupang than chhoh dan leh an hmasawn danah hian danglamna tam tak chu awm loh mahse, heng te hi i han chhinchhiah teh ang –
Mipa Naupang chu hmeichhe naupang ai chuan a che tam a, a tlan kual tam zawk a, a hmun mamawh pawh a zau zawk.
Hmeichhe Naupang chuan mipa naupang aiin an bula naupang dang awm ve te an hmu hmain an ngaihven chak zawk.
Mipa chuan toys an khal tam a, hmeichhe naupang chuan lem chan an thiam zawk thung.
Hei hian a lan tir pakhat chu Mipa naupang chu an chet ze thiamna (motor skills)-in hma a sawn chak zawk a, mahse, nunphung/awmdang (Social skills)-ah an tla hniam zawk a ni.
Hmasawnna In dawt Pathum (Three develpmental Stages)
1 Pian atanga Kum 3 :
Hemi hunlai hian Mipa Naupang chu A nu naute a ni bik ngawih ngawih a ni.
A nu a tanpuina leh thawhpuina a zawng char char thin.
A nu chuan Hmangaihna leh Duhsakna-in a enkawl ngei ngei tur a ni.
Fapa thinlung-ah a nu leh pa ten an hmangaih a ni tih a intuh tur a ni.
2 Kum 6 – 14 Inkar :
Mipa naupang chuan mipa tak tak nun an zir chho tan a, a pa chu a tan chuan engkim-a engkim niin, a entawn ber a ni.
A pa ngaihsakna dawn dan tur a zawng char char a, naupang thenkhat phei chuan an pa awmloh avangin an damlo hial thei a ni.
A pa a ngaih hun lai leh a atchilh bur lai pawh nise, hetih hun lai hian a nu pawhin a a fapa tan a awm a ni tih a lan tir reng tur a ni.
3 Kum 14 – a chunglam
Hetih hun lai hian naupang chuan a chhungte piah lamah midang-ah a rilru a dah thin.
Nu leh pa te pawhin kar kan siam thiam ve hlek a ngai a, mahse eng ang mi nge a kawm a, engtianginnge a chet tih thlithlai reng tur a ni.
Fuihna tha a dawn loh chuan naupang chu thiante bulah che tlain, an chetzia ang ang a la mai thin a ni.
School-a Naupangte Fuih leh tanpui
Mi tam tak chuan hmeichhia ai hian mipa naupangte hian school tan tlai se, school kal tura an inpeih hun a inang vel ang an ti.
Mahse, hei hi chu practice theih a nih hmel loh e.
Nu leh pa te hian kan fapa school kal hi kan tanpui a ngai em em a ni tih hria ila, hengte hi kan rilruah vawng reng ang u –
In a ni emaw, school a ni emaw infiamna hmun an mamawh zau a ni. Fapa te infiam pui te hi thil tha tak a ni.
Naupangte an nih atangin tawnghmang thiamna zirtir tur a ni. Tawngkam tha neih a pawimawh hle.
Insual leh mi kutthlak a thatloh zia hrilh a, harsatna chinfel dan kawng dang zirtir tur a ni.
Duhthlan dan dik zirtir thin tur a ni a, thil tha zawk kawhhmuh fo tur a ni. Hei hian an len hun-ah pawh duthlanna dik siam turin a pui dawn a ni.
Mipa Naupang Thanglian leh Hmasawn zel chu
Mipa tleirawl an lo nih hian an taksa, rilru leh thlarau-ah danglamna nasa tak a lo thleng thin. Hei hian nu leh pa ah pawh chona lian tak a rawn siam thina ni. Nu leh pa te hian kan fapa-tleirawl-ah chuan hmuh theih mai piah lamah an rilru leh ngaihtuahna-ah danglamna nasa tak a thleng tih hriatreng tur a ni. Entir nan, an che fel lo tial tial thin te hi lang thei mai piah lama an rilru-a danglamna awm vang a ni.
Engtinnge Kan Puih ang le?
An thiltih kan tihpui ang a, kan thiltih-ah kan in puih tir bawk ang.
Aia upa leh puitlingte (anmahni aiin an tawiin an chaklo zawk pawh a ni thei) zah a pawimawhna kan hriattir ngei ngei tur ani
Inbiakna nuam taka neih tum tum tlat tur a ni a, an duh leh mamawh te ngaihthlak sak thin tur a ni. Mipa chuan tawng an harsat tlangpui thin a, chuvang chuan hna thawh dun te, thil tih dun a tangkai hle. Sex chungchang leh Inngaihzawnna chungchang thute sawi pui a, zirtirna pek ngei ngei tur a ni.
Phal chin nei a, enkawl ngei ngei tur a ni. Ngun taka kan ngaihtuaha a awm lo kan tih chin an thlenga nih chuan thiam takin chhan let (Hrem/Zilh/Fuih) tur a ni.